Warunki dopuszczalności skargi oraz sposób i tryb jej składania do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności jest jednym z wielu międzynarodowych instrumentów, który ma skutecznie służyć ochronie praw i wolności obywateli przed nadużyciami ze strony władzy państwowej. Posługuje się ona dwoma środkami implementacji tj.:
skargą państwa na podstawie art. 33 oraz
skargą (petycją) indywidualną na podstawie art. 34.
W dniu 1 listopada 1998 r. wszedł w życie Protokół nr 11 do Europejskiej Konwencji, na mocy którego dotychczasowe organy kontrolne jej przestrzegania, tj. Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka działające w systemie sesyjnym przestały istnieć. Utworzono w ich miejsce nowy Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu jako organ stały, w związku z czym sposób i tryb składania i rozpatrywania skarg uległ zmianie. Trybunał jest właściwy do rozpoznawania wszystkich spraw dotyczących interpretacji i stosowania Konwencji oraz jej Protokołów dodatkowych wniesionych przez jedną osobę, przez organizację pozarządową, przez grupę osób lub też przez inne państwo. Skuteczność skargi indywidualnej zależy od tego, czy dane państwo uznało kompetencje organów Konwencji do rozpatrywania petycji indywidualnej. Rzeczypospolita Polska złożyła stosowną deklarację w tym zakresie i tym samym uznała prawo jednostek do występowania ze skargą indywidualną.

Konwencja zapewnia ochronę, nie tylko obywatelom państw - stron Konwencji, ale także wszystkim osobom znajdującym się pod jurysdykcją tych państw.

Wskazane jest, aby przed podjęciem decyzji o wystąpieniu ze skargą, zapoznać się dokładnie z treścią Konwencji i Protokołów dodatkowych, co pozwoli przynajmniej wstępnie ocenić czy skarga ma jakieś szanse powodzenia. Tekst Europejskiej Konwencji został opublikowany w Dz.U. Nr 61, poz. 284 z 1993 r., natomiast Protokół nr 11 do Europejskiej Konwencji, który nie zmienił katalogu praw chronionych Konwencją (Art. l - 14) w Dz.U. Nr 147, poz. 962 z 1998 r. Teksty Protokołów dodatkowych Nr l oraz Nr 4 opublikowane zostały w Dz. U. Nr 36, poz.175 z 1995 r.

Dopuszczenie skargi indywidualnej (także państwowej) do merytorycznego rozstrzygnięcia zależy od spełnienia wielu warunków formalnych:
skarga musi dotyczyć wyraźnie naruszenia praw gwarantowanych w Konwencji i jej Protokołach dodatkowych, a przedmiotem skargi mogą być tylko działania i zaniechania władzy publicznej. Skarga może być więc złożona wyłącznie przeciwko państwu - do kompetencji Trybunału nie należy natomiast badanie skarg skierowanych przeciwko osobom prywatnym czy też organizacjom o charakterze niepublicznym; w stosunku do Polski dopuszcza się jedynie skargi dotyczące czynów, decyzji i faktów, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993 r. Skarga nie może więc obejmować zdarzeń wcześniejszych, ze skargą można wystąpić po wykorzystaniu wszystkich dostępnych w kraju środków odwoławczych, przewidzianych prawem dla sprawy, której skarga dotyczy. Z przysługujących środków prawnych należy korzystać zgodnie z przepisami, zwracając uwagę na terminy i inne rygory proceduralne. W sprawach sądowych należy odwołać się do sądu drugiej instancji. Powinno się w zasadzie podjąć również próbę wniesienia kasacji. W sprawach administracyjnych należy odwołać się do organu administracyjnego drugiej instancji, a następnie wnieść skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W niektórych przypadkach koniecznym może okazać się złażenie skargi do Trybunału Konstytucyjnego. Nie są natomiast wymagane starania o wznowienie postępowania. Zarzuty podniesione w odwołaniu muszą być takie same jak w skardze skierowanej do Trybunatu Europejskiego.

Składanie skarg - terminy:

• od 1 lutego 2022 r. termin złożenia skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynosi 4 miesiące od daty podjęcia ostatecznej decyzji na poziomie krajowym. Oznacza to skrócenie terminu wniesienia skargi, gdyż wcześniej termin ten wynosił 6 miesięcy. Nowy, czteromiesięczny termin, ma zastosowanie do skarg, w których ostateczna decyzja krajowa została podjęta w dniu 1 lutego 2022 r. albo po tej dacie;
• zmiana terminu nie ma zastosowania wstecz – termin 6 miesięcy nadal ma zastosowanie w przypadkach, gdy ostateczna decyzja na poziomie krajowym zapadła przed 1 lutego 2022 r. Niedotrzymanie terminu wniesienia skargi oznacza naruszenie wymogów dopuszczalności skargi w rozumieniu art. 35 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i skutkuje odrzuceniem skargi przez Trybunał.

Ze skargą może wystąpić jedynie osoba pokrzywdzona (bezpośrednio lub pośrednio przez naruszenie Konwencji lub Protokołów do niej). Nie są przyjmowane skargi złożone w interesie osoby trzeciej;
skarga nic może być anonimowa;
skarga nie może być identyczna co do meritum ze sprawą rozpatrzoną już wcześniej w Strasburgu lub skargą stanowiącą przedmiot rozstrzygnięcia przez inny międzynarodowy organ;
skarga nie może być rażąco wadliwie uzasadniona;
podstawą jej odrzucenia może stać się również nadużycie prawa do skargi.

Skargę należy kierować bezpośrednio do Trybunału, na adres jego kancelarii Strasburgu:

The Registrar
European Court of Human Rights
COUNCIL OF EUROPE
F -67075 STRASBOURG CEDEX
France

Ministerstwo Sprawiedliwości, jak też żadna inna instytucja nie ma prawa pośredniczyć w składaniu skargi, ani tym bardziej wypowiadać się co do celowości jej wnoszenia do Europejskiego Trybunału.

Do czasu podjęcia decyzji o dopuszczalności skargi, wnoszący skargę może posługiwać się swoim własnym językiem lub językiem innego państwa-strony Konwencji, które uznało system skarg indywidualnych. Tak więc skarga wniesiona przeciwko państwu polskiemu może być zredagowana w języku polskim. Jednak w dalszym toku postępowania korespondencja będzie przekazywana skarżącemu w którymś z dwóch oficjalnych języków Trybunału, tj. angielskim lub francuskim zgodnie z oświadczeniem skarżącego dotyczącym wyboru języka.

Skarga musi być złożona na piśmie i opatrzona podpisem skarżącego lub jego pełnomocnika. Osoby reprezentujące osobę fizyczną, organizację lub grupę osób zobowiązane są do przedłożenia pełnomocnictwa adwokackiego lub pisemnego upoważnienia. Jakkolwiek nie istnieje żaden formalny obowiązek tego rodzaju, to w interesie skarżącego leży by skarga została napisana przez prawnika, którego pomoc jest z reguły niezbędna w kolejnych etapach postępowania. Nie istnieje co prawda przymus adwokacki, jednak w praktyce rzadko się zdarza by skarżący występował bez adwokata lub innej osoby o kwalifikacjach prawniczych w postępowaniu przed organami Trybunału.

Brak odpowiednich środków finansowych na pokrycie całości lub części wchodzących w grę kosztów pomocy prawnej może stanowić w danym przypadku podstawę do ubiegania się skarżącego o przyznanie takiej pomocy, pod warunkiem, że jest ona niezbędna dla właściwego prowadzenia sprawy. Sytuacja majątkowa wnoszącego skargę zostanie oceniona na podstawie specjalnej deklaracji poświadczonej przez właściwe organa krajowe. Jednakże pomoc taka nie może być przyznana w momencie składania skargi. Decyzja o przyznaniu pomocy prawnej może zostać uchylona w przypadku gdy ustaną okoliczności, które warunkowały jej przyznanie

Skarga złożona do Trybunału powinna zawierać:
dane personalne skarżącego (imię i nazwisko, datę urodzenia, obywatelstwo, płeć, zajęcie i adres), dane przedstawiciela jeśli występuje, nazwę państwa, przeciwko któremu jest skierowana;
przedmiot skargi (zwięzłe i jasne przedstawienie stanu faktycznego);
wskazanie prawa lub praw zawartych w Konwencji lub Protokołach dodatkowych do niej, których naruszenie zarzuca wnoszący skargę oraz przedstawienie argumentów na poparcie tych zarzutów;
informację o spełnieniu warunków dopuszczalności skargi (a zwłaszcza wykorzystania krajowych środków prawnych oraz zachowania terminu sześciu miesięcy od podjęcia ostatecznej decyzji w sprawie);
oświadczenie dotyczące celu skargi (należy krótko stwierdzić co wnoszący skargę zamierza osiągnąć, wskazać ewentualne zadośćuczynienie, którego chce zażądać);
listę oficjalnych decyzji, które zapadły w sprawie (z podaniem sądów lub innych organów rozstrzygających sprawę oraz dat każdego rozstrzygnięcia), a także krótką informację o treści każdej z nich;
informację, czy zarzuty sformułowane w skardze były przedłożone innym organom międzynarodowym w celu dochodzenia lub rozstrzygnięcia;
wskazanie jednego z dwóch oficjalnych języków Rady Europy - angielskiego lub francuskiego - w którym skarżący chce otrzymać decyzję lub orzeczenie.

Do skargi należy dołączyć kopie wszystkich decyzji i wyroków, które zapadły w sprawie oraz innych dokumentów, które mogą być przydatne w charakterze dowodów. Trybunał nie będzie zwracał tych dokumentów, tak więc w interesie skarżącego leży przedłożenie kopii zamiast oryginałów.

Niespełnienie wymagań dotyczących treści skargi może spowodować odmowę jej zarejestrowania i rozpatrzenia przez Trybunał.

Kancelaria Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przygotowała specjalny zestaw dokumentów dla osób, które mają zamiar wnieść skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (https://www.echr.coe.int/Pages/home.aspx?p=applicants/forms/pol).

Trybunał udzieli skarżącemu odpowiedzi na wniesioną skargę, przy czym może zwrócić się o dodatkowe informacje, dokumenty lub wyjaśnienia związane ze skargą. Skarżący zostanie poinformowany przez Trybunał w razie stwierdzenia oczywistych przeszkód nie pozwalających na przyjęcie skargi do rozpoznania.